BMIبرای کودکان و نوجوانان چه تفاوتی با بزرگسالان دارد
وقتی صحبت از شاخص توده بدنی یا همان BMI میشود، بیشتر ذهنها به سمت بزرگسالان میرود. اما واقعیت این است که BMI برای کودکان و نوجوانان ماجرا و محاسبه متفاوتی دارد. چون بدن در حال رشد است و نمیتوان آن را با معیارهای بزرگسالی سنجید. رشد قد و وزن در این دوران به شدت متغیر است و تفسیر BMI باید با دقت و بر اساس سن و جنس انجام شود.
BMI چیست و چطور محاسبه میشود
BMI از تقسیم وزن بر مجذور قد به دست میآید و برای بزرگسالان معیارهای مشخصی دارد. اما در کودکان و نوجوانان علاوه بر قد و وزن، سن و جنس هم اهمیت دارند چون رشد بدن دخترها و پسرها در دوران بلوغ متفاوت است. به همین دلیل برای ارزیابی سلامت وزنی در سنین پایین باید از جدولهای مخصوص رشد استفاده کرد.
تفاوت BMI در کودکان و نوجوانان با بزرگسالان
وابستگی به سن و جنس
در بزرگسالان عدد BMI ثابت تفسیر میشود، اما در کودکان این عدد به تنهایی معنایی ندارد. مثلاً BMI برابر ۲۰ در یک کودک ۷ ساله ممکن است نشاندهنده اضافه وزن باشد اما همین عدد در نوجوان ۱۵ ساله طبیعی تلقی شود. برای همین سازمان جهانی بهداشت و مراکز کنترل بیماریها (CDC) از نمودارهای سنی و جنسیتی استفاده میکنند تا موقعیت کودک در صدک BMI مشخص شود.
استفاده از صدک به جای محدوده ثابت
در بزرگسالان محدوده BMI مشخص است اما در کودکان از صدک (Percentile) استفاده میشود. یعنی BMI کودک نسبت به همسالانش در چه جایگاهی قرار دارد.
* کمتر از صدک ۵: کمبود وزن
* صدک ۵ تا کمتر از ۸۵: وزن طبیعی
* صدک ۸۵ تا کمتر از ۹۵: اضافه وزن
* صدک ۹۵ و بالاتر: چاقی
تغییرات طبیعی رشد
کودکان در حال رشد هستند و BMI آنها ممکن است در دورههای مختلف بالا و پایین شود بدون اینکه غیرطبیعی باشد. مثلاً در دوران پیش از بلوغ ممکن است کمی چربی بیشتر ذخیره شود تا بدن برای جهش رشدی آماده شود.
تفاوت بین دختران و پسران
در دوران بلوغ، تغییرات هورمونی باعث میشود الگوی رشد در دختران و پسران متفاوت باشد. پسران معمولاً عضله بیشتری پیدا میکنند و BMI ممکن است کمی بالاتر برود، در حالی که در دختران افزایش چربی طبیعیتر است.
چرا ارزیابی BMI در سنین رشد اهمیت دارد
بررسی BMI برای کودکان و نوجوانان کمک میکند مشکلات تغذیهای زود تشخیص داده شوند. اضافه وزن یا کمبود وزن در این دوران میتواند روی سلامت آینده تأثیر بگذارد. چاقی کودکی احتمال بروز دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و مشکلات مفصلی در آینده را افزایش میدهد. از طرفی کمبود وزن هم میتواند باعث ضعف سیستم ایمنی، تأخیر رشد و کمخونی شود.
چگونه BMI در کودکان و نوجوانان اندازهگیری میشود.
برای محاسبه BMI کافی است وزن کودک بر حسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد بر حسب متر شود. اما مرحله مهمتر، تطبیق این عدد با جدول صدک سنی و جنسیتی است. پزشک یا متخصص تغذیه با استفاده از نمودارهای استاندارد مشخص میکند کودک در چه محدودهای قرار دارد.
مثال
فرض کنید دختری ۱۰ ساله BMI برابر با ۱۹ دارد. اگر در نمودار رشد، صدک ۸۸ برای سن و جنس او نشان داده شود یعنی در محدوده اضافه وزن قرار دارد. اما همین عدد برای دختر ۱۵ ساله میتواند طبیعی باشد.
عوامل موثر بر BMI در کودکان و نوجوانان
ژنتیک
وراثت نقش زیادی در فرم بدن و سوختوساز دارد. اگر والدین چاق یا لاغر باشند احتمال مشابه بودن الگوی وزنی در فرزندان هم بالاتر است.
رژیم غذایی
نوع و میزان تغذیه تأثیر مستقیم روی BMI دارد. مصرف زیاد خوراکیهای پرکالری، فستفود و نوشیدنیهای قندی باعث افزایش BMI میشود. در مقابل رژیم کمکالری یا نامتعادل هم میتواند به کمبود وزن منجر شود.
فعالیت بدنی
تحرک کم یکی از دلایل اصلی چاقی در سنین کودکی است. بازیهای ویدیویی، استفاده زیاد از گوشی و تلویزیون باعث میشود کالری مصرفی پایین بماند و وزن بالا برود.
خواب و استرس
خواب کم و استرس درسی یا اجتماعی میتواند باعث افزایش اشتها یا کاهش متابولیسم شود. خواب کافی در تنظیم هورمونهای اشتها و رشد نقش مهمی دارد.
شرایط پزشکی و هورمونی
برخی بیماریها مثل کمکاری تیروئید، مقاومت به انسولین یا اختلالات رشد میتوانند بر BMI تأثیر بگذارند و نیاز به بررسی تخصصی دارند.
چگونه میتوان BMI کودکان را به محدوده سالم رساند
ایجاد عادتهای غذایی سالم
به جای رژیم سخت باید الگوی تغذیهای متعادل ایجاد کرد. استفاده از سبزیجات تازه، میوه، لبنیات کمچرب و غلات کامل بهترین گزینه است. وعدههای منظم و میانوعدههای کوچک سالم به کنترل اشتها کمک میکنند.
افزایش فعالیت بدنی: کودکان باید حداقل ۶۰ دقیقه در روز فعالیت بدنی داشته باشند. بازی در فضای باز، دوچرخهسواری، شنا یا حتی پیادهروی خانوادگی میتواند مؤثر باشد.
محدود کردن زمان استفاده از صفحه نمایش: مدت زمان تماشای تلویزیون و بازی با موبایل یا تبلت باید محدود شود تا جای آن را فعالیت فیزیکی بگیرد.
تشویق به خواب منظم: خواب کافی باعث تنظیم هورمونهای رشد و اشتها میشود. کودکان مدرسهای به ۹ تا ۱۱ ساعت خواب شبانه نیاز دارند.
حمایت عاطفی خانواده: مقایسه یا سرزنش کودک برای وزنش نتیجه منفی دارد. حمایت و تشویق به سبک زندگی سالم بهترین روش برای ایجاد تغییر پایدار است.
تفاوت در پیامدهای BMI بالا یا پایین در سنین پایین
چاقی کودکی
چاقی در کودکان میتواند پیامدهای طولانیمدت داشته باشد، از جمله
* افزایش ریسک دیابت و فشار خون
* کاهش اعتمادبهنفس و مشکلات روانی
* بلوغ زودرس در دختران
* مشکلات مفصلی و اسکلتی
کمبود وزن
از سوی دیگر BMI پایین میتواند نشانه کمبود کالری یا سوءتغذیه باشد که منجر به تأخیر در رشد قدی و وزنی، ضعف سیستم ایمنی، کمخونی و کاهش تمرکز میشود.
نقش والدین و مدارس در حفظ BMI سالم
مدارس با ارائه برنامههای ورزشی و تغذیه سالم در بوفهها نقش مهمی دارند. والدین هم باید الگوی مناسبی برای تغذیه و تحرک باشند. حضور خانواده در فعالیتهای ورزشی یا وعدههای غذایی مشترک باعث ایجاد عادات پایدار میشود.
نتیجهگیری
با برسی مجله پزشکی دکتریتال متوجه شدیم BMI برای کودکان و نوجوانان با بزرگسالان تفاوت اساسی دارد. چون بدن در حال رشد است و نباید با اعداد ثابت ارزیابی شود. استفاده از صدکهای سنی و نمودارهای مخصوص، بهترین راه برای بررسی وضعیت وزنی در سنین پایین است. توجه به تغذیه متعادل، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی و حمایت عاطفی از کودک به حفظ BMI سالم کمک میکند و زمینهساز رشد سالم در آینده خواهد بود.
سوالات متداول
BMI برای کودکان چگونه محاسبه میشود؟
وزن کودک بر مجذور قد تقسیم میشود و نتیجه در نمودار رشد سنی و جنسیتی قرار میگیرد تا صدک آن مشخص شود.
BMI نرمال برای کودکان چند است؟
BMI بین صدک ۵ تا کمتر از ۸۵ به عنوان محدوده طبیعی در نظر گرفته میشود
اگر BMI کودک بالاست باید نگران باشم؟
در صورت قرار گرفتن در صدک بالای ۹۵ بهتر است با متخصص تغذیه مشورت شود تا علت بررسی گردد.
آیا BMI پایین همیشه نشانه لاغری ناسالم است؟
نه لزوماً اما اگر پایینتر از صدک ۵ باشد، باید بررسی شود تا احتمال کمتغذیه بودن رد شود.
چطور میتوان BMI کودک را متعادل نگه داشت؟
با تغذیه سالم، فعالیت روزانه، محدود کردن مصرف شیرینیها و خواب کافی
آیا BMI در دوران بلوغ تغییر میکند؟
بله در دوران بلوغ BMI ممکن است موقتاً بالا برود چون بدن در حال رشد سریع است.